قنات قصبه گناباد بعنوان يکي از پديده هاي شگفت انگيز دست ساخته انسان در طول تاريخ و نمادي از هم نوايي بشر با طبيعت
توجه بسياري از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است . اين قنات از ميانه ارضي کوي شرقي گناباد از محلي
معروف به « برج علي ضامن » در داخل رسوب هاي ريزدانه آغاز شده و از هفت کانال متصل به هم شکل گرفته است . بر
اساس آخرين مطالعات طول اين قنات 33113 متر و تعداد چاه هاي آن متجاوز از 470 حلقه و عمق مادر چاه آن نيز حدوداً
280 تا 300 متر است . ناصر خسرو قبادياني نخستين کسي است که در سفر نامه اش به توصيف اين قنات پرداخته و عمق چاه
آن را هفتصد گز و طول آن چهار فرسنگ ذکر نموده و آن را نيز به کيخسرو نسبت داده است . ظاهرا وي از کنار طولاني ترين
رشته انشعابي اين قنات به نام دولاب نو عبور نموده است . فضاي داخلي قنات داراي کانالها و تونلها اعجاب انگيزي است که با
بررسي هاي انجام يافته بر روي آن حفره هايي مشخص شده است . ظاهرا اين قسمتها براي قرار دادن چراغ و پيه سوز و وسايل
روشنايي به کار مي رفته است در حال حاضر ميزان آبدهي اين قنات 150 ليتر در ثانيه است . قطعه سفالهاي پراکنده در اطراف
دهانه چاه حاکي از اين است که رشته قصبه در واقع کانال اوليه اصلي قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشيان حفر شده و در پي
آن رشته هاي ديگر در مواقع خشکسالي ايجاد شده است.

با اين توصيف و با توجه به عمق چاهها و طول قنوات مي توان به مهارت و استادي ايرانيان چيره دست پي برد که چگونه از
قرنها پيش قادر بودند با وسايل خيلي ساده و ابتدايي شيب آب زير زميني و طراز زمين را در عمق چند صد متري از زير زمين
طوري حساب کنند که آب پس از طي کيلومترها در نقطه محاسبه شده به سطح زمين برسد و به قول مقني ها « آفتابي » شود.
يعني از تاريکي خارج و در معرض آفتاب و روشنايي قرار گيرد.
حقيقتاً که قديمي ترين قنات جهان پديده اي شگفت انگيز است که در شهري کويري، آبي زلال در اعماق 300 متري زمين در
رگهاي خشک و تشنه کوير جريان دارد.

قنات قصبه سه ورودي دارد. جايي که اکنون مظهر قنات است و با بتون مسيري حدود 700 متر ساخته شده است تا به جريان
اصلي قنات برسد. دوم مظهر قبلي آن که اکنون خشک است و مسيري به اندازه همان تونل سيماني ايجاد شده است که خشک اما
کاملا دست نخورده و طبيعي است. اين مسير همان مسيري است که قرار است توسط سازمان ميراث فرهنگي براي بازديد
توريست ها آماده شود. اما ورودي سوم ،تقاطع تونل سيماني و تونل خشک است جايي که آب قنات بعد از عبور از اعماق 300
متري زمين و طي راهي طولاني تغيير مسير داده است و وارد تونل مصنوعي مي شود. راهي هم به سمت تونل خشک ادامه دارد
.
براي رفتن به داخل قنات از پله هاي گلي قديمي پايين رفتيم آن پايين دنياي عجيبي بود تاريکي مطلق طول مسيررا فرا گرفته بود
با نور چراغ قوه اي که همراه داشتيم فقط جلوي پايمان را مي ديديم شبيه يک غار طبيعي بود با ديوار هاي خاکي که ريشه هاي
درختان به ديواره ها پيچ خورده بودند . نسيم خنکي روح را جلا مي داد صدايي جز صداي آب شنيده نمي شد بايد از داخل آب مي
گذشتيم متاسفانه ما موفق نشديم تا آخر مسير را طي کنيم . تجربه بي نظيري بود. اميدوارم اين اثر به ياد گار مانده از پيشينيان با
تلاش هاي مسئولين مورد توجه بيشتر قرار گيرد.
قنات قصبه گناباد قديمي ترين قنات ايران و  جهان