در تاريخ کاشان در مورد تاريخچه چشمه و آبشار نياسر نوشته شده است که
« اما چشمة مزبورة نياسر را چشمة اسکندريه مي نامند . گويند اسکندر بن فيلقوس به علم کشف الاسرار که از دانيال پيغمبر به او رسيده بود
چون عبورش به آن قريه رسيد دانست که در دل سنگ آبي بزرگ و مستور و پنهان است . حجاران را طلبيد و در يک شبانه روز اين چشمه
را احداث و احيا نمود و آن موضع که بالفعل باغ تالار است آن روز مضرب خيام و محل قيام اردوي کيوان پوي بود . نظر به آنکه جايي
بسيار رفيع و با روح و صفا و از اطراف و جوانب بقدر دويست ذرع مشرف بجلگه و همواري است و قاف تا قاف عالم در منظر نظر است
فرمان داد که باغ و عمارت و تالاري بنا کنند و چنان بوده که همة آن آب به جدولهاي عريض از خيابانهاي آن باغ گردش کرده و به حوض
خانه و از آنجا فرو رفته در پاي تالار هفت ذرع کوه را به اندازة بيست ذرع در پانزده ذرع تراشيده و پست و هموار نموده حوضي بزرگ
در دل سنگ تراشيده در وسط آن فواره اي که همة آن چهار سنگ آب به قدر يک ذرع جوشيده و از لب آن کوه از موضعي که تقريباً يکصد
ذرع مسقط الحجر آن است مانند عمودي از بلور به پايين مي ريزد و به نوعي آن آب صاف روشن از آن آبشار به نشيب ريزد که از دو
فرسخ راه نمايان و صداي آن مانند رعد پردة گوش را پاره مي کند . »

از توصيفاتي که ازکتاب تاريخ کاشان ذکر شد مي توان حدس زد که قدمت اين محل به دورة اسکندر برمي گردد.
و در تاريخ قم بوصفي ديگر در مورد تعداد آسيابها در آن زمان و در مسير آب اين آبشار چنين مي نويسد :
« من جمله ده باب آسياب معظم که يکي از آنها بواسطة وفور آب و عمق و ارتفاع تنوره و خوبي آلات و ادوات که در اوايل ابداع و احداث
داشت شبانه روزي يکهزار من بوزن شاه گندم خرد مي نمود . »
مشخص مي شود شهر نياسر در قديم داراي 10 آسياب بوده که سه آسياب ديگر به آنها اضافه شده و هم اکنون فقط دو تا از آنها باقي مانده
است .

تپه :
اين مجموعه از جمله مهمترين محلهاي تاريخي _ فرهنگي شهر نياسر و حتي کشور بوده و از چند عنصر اصلي از جمله آبشار ، مسير پله
ها از پاي آبشار تا پاي کوشک ، سنگها و بستر آبشار ، درختان و گياهان موجود در اطراف آن تشکيل شده است و مي توان در صورت
ساماندهي مناسب جهت بهره برداري از آن استفاده کرد .
. در کنار آبشار يکي از وروديهاي غار قرار دارد و ارتفاع از پاي آبشار تا قسمتي که از آنجا آب پايين مي ريزد 25 متر و از پاي آبشار تا
عمارت کوشک 53 متر مي باشد .
در مسيرآب 13 آسياب وجود داشت . 3 آسياب در کنار آبشار بوده که تخريب شده است ، يکي از آسيابها که هم اکنون نيز فعال مي باشد در
پاي آبشار قرار گرفته است و از آسيابهاي ديگر جز بقاياي کمي به جا نمانده است .:

ويژگي اثر:
1.بررسي جايگاه طبيعي : آبشار نياسر از چشمة تالار ( اسکندريه ) واقع در کنار چارتاقي سرچشمه مي گيرد به گونه اي که دو سوم آب
چشمه به سمت آبشار و از آنجا به دشتهاي نياسر و يک سوم آن به محلة نو ميرود . آب جاري شده از آبشار به بعضي از مزرعه هاي
اطراف از جمله مزرعه خاتون ، دولت آباد ، سيف آباد و يرقون نيز مي رسد . البته پيشتر که آب بيشتر بوده به سمت مزرعة سورآباد هم
مي رفته است .ولي به علت کم شدن آب چشمه دسترسي آب به اين مزرعه منتفي مي باشد .

آنگونه که از از بقاياي خزه هاي قديمي و آبراهه هاي موجود و همچنين گفته هاي اهالي محل مشخص مي شود مسير آب در قديم عوض شده
است . آبي که از آبشار پايين مي ريزد در فصل پاييز کمترين و در فصل زمستان بيشترين مقدار را داراست . به دليل پديده هاي انحلال
سنگ آهک توسط جريانهاي زيرزميني و گذشت ساليان دراز بافت بسيار زيبا و چشم نوازي مانند استالاکتيت ها و استالاکميت ها در بدنة
آبشار به وجود آمده است که مي توان از آنها براي جذب گردشگر استفاده کرد .
سنگي که آبراهة آبشار در آن ايجاد شده و سنگهايي که بدنه مزبور را تشکيل مي دهند از نوع سنگهاي آهکي و رسوبي مي باشد .
در محيط اطراف آبشار درختاني از جمله بيد شيرين ، بيد تلخ ، نارون يا پشه ، عرعر ، ون يازبان گنجشک ، توت بي دونه ، توت شمروني
، انجير و مو رشد کرده اند . چند درخت کهن و قطور ( توت و بيد ) هم در پاي آبشار وجود داشته که به علت خطر وارد کردن آسيابهاي
احتمالي به حمام و آسياب حدود 7 الي 8 سال پيش آنها را قطع کرده اند .

از گياهان دارويي اين محل نيز مي توان موارد زير را نام برد :
1.پر سياوش : براي سينه درد و سردرد 2.علف شوره : براي کمر درد و سردرد 3.خيار بوته مار ( هندونه مار ) : براي پا درد
در قديم پزشکان محلي از گرد سنگي که آبراهه بر روي آن به وجود آمده است به عنوان مرهمي براي زخم استفاده مي کردند ( يکي از دلايل
استفاده خنک بودن آن مي باشد )
لازم به ذکر است حدود 5 الي 6 سال پيش به کوشش شهرداري مسير پله اي با سنگهاي تراورتن از پايين آبشار تا کوشک تالار تعريف شده
و همچنين يک سري توريهاي سيمي براي جلوگيري از سقوط افراد گردشگر و نيز ريزش احتمالي سنگها تعبيه شده است . کف پاي آبشار
نيز بوسيله سنگ فرش شده است .

.در مورد جايگاه آييني آبشار: در کتاب" آيين ميترا "نوشتة مارتين ورمازرن نقل شده است که :
« پورفير در کتابش از شخصي به نام اوبولوس روايت ميکند که ستايش مهر در غارهاي طبيعي انجام مي گرفته است . نزديک غار مي
بايست رودخانه اي جريان داشته باشد .
و در کتاب" آيين مهر"نوشته شده که:
« آب در آيين ميترا داراي اهميت فراواني است ، يکي از آداب مهري دينان شست و شو و غسل بوده و براي شرکت در مراسم ستايش مهر ،
افراد ملزم بودند تا مدت چند شبانه روز ، مطابق با آدابي خود را شستشو دهند و محتمل ضربات تازيانه گردند . در مهرابه ها يا چاه آب
وجود داشت و يا چشمه هاي جوشان ، به همين دليل کف مهرابه ها جوي حفر مي کردند . »

آبشار نياسر مدرک ديگري است بر اين نظريه که به احتمال غار معبدي بوده متعلق به پيروان آيين ميترا .
هر ساله در روز عيد قربان اهالي محله سرکمر و برزه دون در قديم در کنار چشمة اسکندريه و در حال حاضر در محوطه مسجد امام حسن
(ع) ،گاوي قرباني کرده خون آن را بر آب مي ريزند و همراه با آب از آبشار پايين ريخته و به باغها و مزارع برود زيرا اهالي اعتقاد بر اين
دارند که اين خون باعث پر برکت شدن آب شده و از کم شدن آب جلوگيري مي کند .


فرستنده : مريم خرد