تمدن گوتيان
از نظر جغرافيايي
گوتي ها يک گروه قومي معيني اطلاق مي شده که در آذربايجان و کردستان زندگي مي کردند و در هزاره اوِل
قبل از ميلاد همه سوباري ها و
نايري ها و اورارتويي ها و مانايي ها و مادها را گوتي يا کورتي مي ناميدند.
گوتي ها در قرن بيست و سوم قبل از ميلاد سلطنت ناراميس اکدي که در روزگاران سراسر بين النهرين را تا
کوهپايه هاي زاگروس و ارمنستان زير فرمان داشت. مهمترين شهر گوتيان آراپخا نام داشت.
از نظر اجتماعي
گوتي ها خود پادشاه انتخاب مي کردند و پادشاه خود را براي مدت معيني انتخاب مي کردند, از لحاظ نژادي پس
از تحقيقاتي که در اين مورد به عمل
امده تيپ مردماني که در عصر حاضر بين اذربايجان و کردستان زندگي مي کنند با تصاوير و مجسمه هايي که
از گوتيان مانده است مطابقت مي نمايد که اين تيپ در ميان ساکنين زاگروس فراوان بوده است.
اين قوم کوهستاني راههاي مغرب ايران را در دست داشتند, بنابراين عملاً رفت و آمد کاروانها و مال التجاره ها
را زير نظر گرفته بودند به جز آن مرتباً به بابل صادراتي مي فرستادند و بر اثر همين رفت و آمدها تحت
تاثيرتمدن مردم بين النهرين که شهر نشين بوده و تمدن بهتري داشتند قرار مي گرفتند.
از نظر سياسي
اتحاد گوتيان تنها در مراکز مهم و شهرها نبوده بلکه براي حمله به کشوري چون اتحاد و همبستگي و کمک و
پشتيباني همه قبايل ضروري بوده است, گوتي ها آرزومند تسلط بر دشت بين انهرين بودند چند سال بعد قوايي
گرد اوردند و شروع به مهاجمه نمودند ونخست همسايه خود يعني لولوبيي ها را ضربتي هولناک زدند در اين
دوره دولت بابل و ايلام هر دو زير سيل مهاجمين گوتي مستغرق شدند گوتيان دولت سومر و اکد را تحت فرمان
خود قرار دادند و پيروزي گوتي ها بر دشمنان به قدري بر انها گران آمده است که اوتوگاهل پادشاه شهر
اوروک امير سلسله پنجم اوروک در سنگ نوشته خود اين قوم را مار گزنده کوهستان و متجاوز به حريم خدايان
ناميده است.
در ليست پادشاهان گوتي چند نکته جالب وجود دارد نخست متشابه بودن اسامي دوم عده زيادي از شاهان گوتي
شش و هفت سال پادشاهي کرده اند
و چون در جهان باستان چنانچه حکومت در دست يک خاندان يا سلسله اي ادامه مي يافت بارها نام پدر بزرگ
يا جد شاه بر روي فرزند مي نهادند و
از طرفي چون مدت حکمراني انها از هفت سال تجاوز ننموده چه بسا جهت انتخاب شاه سيستمي مشابه
حکومتهاي جمهوري داشته اند که در راس مدت معين مجدداً شخص ديگري را انتخاب مي کردنند!!!؟
از نظر هنري و ديني
شهر هاي گوتيان با آجر بنا مي شد و گرداگرد ديوارهاي عظيم آن را برجهايي احاطه مي کرد و هنر و صنعت
انان در ساختن قصور وتزيين آنها ملهم از سبک و شيوه بين النهرين بود از اختصاصات تمدن گوتي ها حفر
قنوات و کندن درياچه ها و استخر ها براي آبياري اراضي بود و ديگر احداث ابنيه عظيم بر کوه ها وصخره ها
و ساختن قلعه ها و شهر ها بود و در تجارت هم تر قي بسيار کردند, از مطالعه هنر مادي و هخامنشي به اين
نتيجه مي توان رسيد که مادها پيش از آنکه تحت تاثير بابل و اشور قرار گيرند زير نفوذ گوتي ها واقع شدند.
بيشتر گوتي ها مهر پرست بودند و عده اي از گوتيان خدايان بابلي را مي پرستيدند از جمله خداي آنونيت يکي
از خدايان بابل رواج داشت. از پرستشگاه کهن گوتيان در زاگروس مي توان به غار کرفتو اشاره کرد که در
سرزمين اوباتوي کردستان واقع شده و قدمت ان به هزاره سوم قبل از ميلاد مي رسد.
پادشاهان
فهرستي از فرمانروايان و پادشاهان گوتي موجود است که طبق ان بيست ويک فرمانروا بر مناطق خود و
سومر فرمانروايي کرده اند انان از سال 2234 تا 2109 ق.م به مدت يکصد و بيست و پنج سال حکومت
کرده اند که اينک از انه را نام مي برم:
ايمتا 2234_2231ق.م
اينگه شوش 2231_2225 ق.م
سارلاگاب 2225_2219 ق.م
شولمه 2219_2213 ق.م
الولومش 2213_2207 ق.م
ايني ماباگش 2207_2202 ق.م