نقش رستم يکي از مهم ترين و زيباترين آثار باستاني است که در حدود
5 کيلومتري تخت جمشيد، در کوه حاجي آباد واقع است.
آرامگاه چند تن از پادشاهان هخامنشي از جمله داريوش بزرگ و
خشايارشا، نقش برجسته‌هايي از وقايع مهم دوران ساسانيان از جمله
تاجگذاري اردشير بابکان و پيروزي شاپور اول بر امپراتوران روم،
بنايي موسوم به کعبه زرتشت و نقش‌برجسته ويران‌شده‌اي از دوران
عيلاميان در نقش رستم قرار دارد.
آرامگاه چهار شاه هخامنشي در نقش رستم جاي گرفته‌است. هر چهار
آرامگاه شکلي صليبي دارند و در دل کوه با ارتفاع قابل توجهي از سطح
زمين قرار دارند.
در نقش رستم آثار 3 دوره باستاني وجود دارد:
· آثار دوره عيلامي از 600 تا 2000 قبل از ميلاد
· آثار دوره هخامنشي از 600 تا 330 قبل از ميلاد
· آثار دوران ساساني از سال 224 تا 651 ميلادي
از دوره عيلاميان نقش برجسته محو شده‌اي در نقش رستم وجود دارد که
در دوره ساساني روي آن نقش ديگري از بهرام دوم ساساني حک شده.
اين نقش محو شده از دو الهه تشکيل شده که روي مارهايي نشسته‌اند و
لباس‌هاي چين‌دار به تن دارند. در نقش رستم آرامگاه‌ها و معبد آناهيتا از
دوره هخامنشيان به جاي مانده است.
از بين 4 آرامگاه موجود، فقط آرامگاه داريوش اول کتيبه دارد. در شاخه
بالايي آرامگاه، داريوش با لباس پارسي و کمان به دست روي سکويي
سه پله ايستاده و در حال انجام مراسم است. تصوير فروهر يا اهورا مزدا
در بالاي سر و پيشاپيش وي قرار گرفته و داريوش دست خود را به
علامت احترام رو به اين تصوير گرفته.
آرامگاه خشايارشا در سمت راست آرامگاه داريوش اول قرار دارد و بجز
فقدان کتيبه و برخي اختلاف‌هاي جزئي در نقش‌هاي برجسته، کاملاً
مشابه آن آرامگاه است. از بين اين 4 آرامگاه، آرامگاه خشايارشا بهتر از
همه حفظ شده‌است.
آرامگاه اردشير اول در سمت چپ آرامگاه داريوش اول قراردارد.
آرامگاه داريوش دوم غربي‌ترين آرامگاه هخامنشي نقش رستم است.
درِ ورودي آرامگاه‌ها به شکل مربع است. اين درها در دوران باستان
قفل مي‌شدند. براي اين کار دو قطعه سنگ بزرگ در پشت آنها قرار
مي‌گرفت و به اين وسيله مهر مي‌شد.
شکل آرامگاه‌ها نيز مشابه است. تنها تفاوت آرامگاه داريوش کبير در
کتيبه‌هاي ميخي و آرامي آن است. در اين کتيبه، داريوش، اهورامزدا را
ستايش مي‌کند و فتوحات خود را برمي‌شمارد و از انديشه‌هاي خود سخن
مي‌گويد.
راهروي داخل آرامگاه داريوش کبير به درازاي 72/18 و پهناي 70/3
متر است. در اين آرامگاه 9 تابوت سنگي وجود دارد که در يک رديف
در سنگ کنده شده و به داريوش کبير، ملکه و ساير بستگان او تعلق
دارد.
درازا، ژرفا و پهناي اين تابوت‌ها 10/2 × 05/1× 05/1 متر و
ضخامت (سنگ) هر يک 5/17 سانتيمتر است. سرپوش هر يک از
تابوت‌ها را قطعه سنگ بزرگي تشکيل مي‌دهد.
رکوردهاي ايران
نقش رستم يکي از مهم ترين و زيباترين آثار ايران