کورش در دوران زمامداري خود، از سياست اقتصادي و اجتماعي عاقلانه‌اي که کمابيش بر اساس خواسته هاي کشورهاي وابسته بود،
پيروي مي‌کرد. از اين سخن او که مي‌گويد: «رفتار پادشاه با رفتار شبان تفاوت ندارد، چنانکه شبان نمي‌تواند از گله‌اش بيش از آنچه به آنها
خدمت مي‌کند، بردارد. همچنان پادشاه از شهرها و مردم همان‌قدر مي‌تواند استفاده کند که آنها را خوشبخت مي‌دارد.» و نيز از رفتار و
سياست همگاني او، به خوبي پيداست که وي تحکيم و تثبيت پادشاهي خود را در تأمين خوشبختي مردم مي‌دانست و کمتر به دنبال
زراندوزي و تحميل ماليات بر کشورهاي وابسته خود بود.
او در دوران کشورگشايي نه تنها از کشتن و کشتارهاي دهشتناک خودداري کرد بلکه به باورهاي مردم احترام گذاشت و آنچه را که از
کشورهاي شکست‌خورده ربوده بودند، پس داد. «بر اساس تورات، پنج هزار و چهار سد ظرف طلا و سيم را به بني‌اسراييل مي‌بخشد،
پرستش‌گاه‌هاي مردم شکست‌خورده را مي‌سازد و مي‌آرايد.» و به گفته گزنفون، رفتار او به گونه‌اي بوده که «همه مي‌خواستند جز خواسته
او چيزي بر آنها حکومت نکند.» کمبوجيه با آنکه از کياست کورش بهره‌اي نداشت و از سياست آزاده وي پيروي نمي‌کرد، در دوران
توانمندي خود به گرفتن ماليات از مردم شکست‌خورده نپرداخت، بلکه مانند کورش بزرگ به گرفتن هديه‌هايي چند قانع بود، ولي اين
سياست از آغاز پادشاهي داريوش دگرگون شد و پس از سپري شدن دوران زندگي داريوش، روزبه‌روز، بر سنگيني ماليات افزوده شد و
اين روش دور از بينش و خرد تا پايان شاهنشاهي هخامنشي ادامه يافت.
ريچارد ن. فراي ضمن گفتگو در پيرامون اوضاع اقتصادي دوران هخامنشي مي‌نويسد: «باج‌ها و ماليات‌هاي شاهنشاهي هخامنشي بسيار
فراوان بود. چنين مي‌نمايد که حقوق بندر و باج بازار و عوارض دروازه و راه و مرز به گونه‌هاي فراوان، و باج چهارپايان و جانوران
خانگي که گويا ده درسد بود، و همچنين باج‌هاي ديگري، برجاي بود. شاه در نوروز، پيشکش مي‌گرفت و هر گاه سفري مي‌کرد، رنجي
بيشتر بر مردم تحميل مي‌شد. بيشتر اين پيشکش‌ها و باج‌هاي گوناگون به گونه پول و يا کالا پرداخته مي‌شد. بيگاري براي ساختن و ترميم
راه‌ها و ساختمان‌هاي مورد بهره همه مردم، و مانند آنها به دست شهربانان و شاه بر مردم به فراواني تحميل مي‌شد. پس چنين مي‌نمايد که
زندگي براي مردم عادي بسيار دشوار بود. هزينه‌هاي همگاني محلي را، با باج‌هاي مخصوص آن محل انجام مي‌دادند، زر و سيم چون سيلي
گران به صندوق‌هاي شاه مي‌ريخت. هنوز سخني از ساختمان‌ها و معدن‌ها و تأسيسات آبياري شاه نگفته‌ايم که درآمدهاي کلان داشت. بيشتر
طلاهاي گرد آمده به هنگام جنگ و يا همچون پيشکشي به مصرف مي‌رسند.»
وضع اجتماعي و اقتصادي در دوره هخامنشي
