زندگينامه عبيد زاکاني
عبيد زاکاني از شعرا و نويسندگان فارسيزبان قرن هشتم هجري قمري است. عبيدالله ملقب به نظامالدين از صاحبان صدور خاندان زاکان
قزوين است و اشعار خوب و رسائل بي نظيري دارد.[1] عباس اقبال در مقدمه ديوان عبيد مينويسد:
از شرح حال و وقايع زندگاني عبيد زاکاني بدبختانه اطلاع مفصل و مشبعي در دست نيست. اطلاعات ما در اين باب منحصر است به
معلوماتي که حمدالله مستوفي معاصر عبيد و پس از او دولتشاه سمرقندي در تذکره خود، تأليف شده در قرن 892 ه.ق.، در ضمن شرحي
مخلوط به افسانه در باب او به دست داده و مؤلف رياض العلماء در باب بعضي از تأليفات او ذکر کردهاست. معلومات ديگري نيز از
اشعار و مؤلفات عبيد به دست ميآيد. از مختصري که مؤلف تاريخ گزيده راجع به عبيد نوشتهاست مطالب زير استنباط ميشود:
1-اينکه او از جمله صدور وزرا بوده، ولي در هيچ منبعي به آن اشاره نشدهاست.
2-نام شخص شاعر نظام الدين بودهاست، در صورتي که در ابتداي غالب نسخ کليات و در مقدمههايي که بر آن نوشتهاند وي را نجم الدين
عبيد زاکاني ياد کردهاند.
3-نام شخصي شاعر عبيدالله و عبيد تخلص شعري او است. خود او نيز در تخلص يکي از غزلهاي خود ميگويد:
گر کني با ديگران جور و جفا با عبيدالله زاکاني مکن
4-عبيد در هنگام تأليف تاريخ گزيده که قريب چهل سال پيش از مرگ اوست به اشعار خوب و رسائل بي نظير خود شهرت داشتهاست. در
تذکره دولتشاه سمرقندي چند حکايت راجع به عبيد و مشاعرات او با جهان خاتون شاعره و سلمان ساوجي و ذکر تأليفي از او به نام شاه
شيخ ابواسحاق در علم معاني و بيان و غيره هست.
عبيد در تأليفات خود از چندين تن از پادشاهان و معاصرين خود مانند خواجه علاءالدين محمد، شاه شيخ ابوالحسن اينجو، رکن الدين
عبدالملک وزير سلطان اويس و شاه شجاع مظفري را ياد کردهاست. وي از نوابغ بزرگان است. ميتوان او را تا يک اندازه شبيه به نويسنده
بزرگ فرانسوي ولتر دانست.
وفات عبيد زاکاني را تقي الدين کاشي در تذکره خود سال 772 دانسته و صادق اصفهاني در کتاب شاهد صادق آن را ذيل
وقايع سال 771 آوردهاست. امر مسلم اين که عبيد تا اواخر سال 768 ه.ق. هنوز حيات داشتهاست.... و به نحو قطع و يقين وفات او بين
سنوات 768 و 769 و يا 772 رخ داده است.
از تأليفاتي که از او باقي است معلوم است که بيشتر منظور او انتقاد اوضاع زمان به زبان هزل و طيبت بودهاست. مجموع اشعار جدي که
از او باقي است و در کليات به طبع رسيدهاست از 3000 بيت تجاوز نميکنند.
