رکوردهاي ايران
رکوردهاي ايران
ابوريحان بيروني
ابوريحان بيروني ( 440-362 ه ق ) رياضيدان ، اختر شناس ، پژوهشگر تاريخ و جغرافيدان ايراني است . نامش ابوريحان محمد و نام
پدرش احمد بود ، و چون در بيرون ناحيه خوارزم به دنيا آمد به ابوريحان بيروني شهرت يافته است . دوران كودكي را در خوارزم گذراند ،
در كودكي براي يك دانشمند يوناني نمونه هاي گياهان و دانه ها و ميوه ها را گرد مي آورد از همان زمان به مطالعه ي طبيعت علاقه مند شد
...
دانش اختر شناسي ( نجوم ) و رياضي را نزدابونصر عراق كه از دانشمندان نامدار آن زمان بود آموخت . بيروني جوان ، بسياري از دانش
هاي زمان خود را در خوارزم فرا گرفت ، در آن زمان خوارزم مركز دانشمندان نامدار آن زمان بود . ابن سينا ، پزشك و فيلسوف بزرگ
ايراني نيز در اين هنگام در خوارزم زندگي مي كرد . اين دو دانشمند جوان درباره ي علوم طبيعي گفتگوهايي داشتند ، اين گفتگوها نشان مي
دهد كه شيوه ي مطالعه بيروني درباره ي پديده ها ي طبيعت از آغاز جواني ، بيشتر براساس مشاهده و تجربه بوده است . بيروني ، بيست و
پنج ساله بود كه از خوارزم به خراسان و از آنجا به ري و طبرستان ( مازندران كنوني ) و جرجان كه شهري نزديك گنبد قابوس امروزي
بوده است ، رفت . در جرجان مدتي در دستگاه قابوس وشمگير ، امير دانش دوست زياري به سر برد ؛ كتاب " آثارالباقيه " را در آنجا
نوشت ، در اين هنگام بيست و هشت ساله بود . قابوس وشمگير ابوريحان را به وزارت دعوت كرد ، اما او نپذيرفت و چند سال بعد به
خوارزم بازگشت .
محمود غزنوي ، در نخستين سال هاي قرن پنجم هجري ، خوارزم را تصرف كرد و از چند تن از دانشمندان ، از جمله بيروني ، خواست كه
به غزنه بروند . بيروني به غزنه رفت و تا پايان عمر در دستگاه غزنويان ماندگار شد . چند بار سفرهاي كوتاهي به وطن خود ، خوارزم
كرد در بيشتر جنگ هاي سلطان محمود غزنوي در هند همراه او بود مقصود بيروني از اين سفرها ، آشنايي با فرهنگ ملت هند بود ،
بيروني سيزده سال در هند به پژوهش پرداخت . زبان سانسكريت يعني زبان قديم و مقدس هنديان را فرا گرفت و اثر پرارزش خود تحقيق
ماللهند را تأليف كرد .
از نوشته هاي بعضي از كتاب هاي كهن چنين بر مي آيد كه رابطه ي بيروني با محمود غزنوي سلطان متعصب و كشور گشا خوب نبوده
چراكه تيزهوشي و دانايي و حقيقت دوستي بيروني ، سلطان محمود را خشمگين مي كرده است . پس از مرگ محمود ، بيروني كتاب " قانون
مسعودي " را به نام پسر او مسعود غزنوي تأليف كرد .
آثار ابوريحان
آثار بيروني درباره رياضي اخترشناسي ، فيزيك ، گياهشناسي ، زمين شناسي ، جغرافيا ، كاني شناسي ( شناخت مواد معدني ) و تاريخ و
تقويم ملت هاست . بيروني در آثار الباقيه ، با دقت علمي ، درباره ي تقويم و گاهشماري عربي ، فارسي ، عبري و يوناني بحث كرده و
رويدادهاي سياسي و اجتماعي را با شرح تمدن ها و آداب و رسوم مردم در هم آميخته است . بيروني در اين كتاب به بسياري از باورهاي
همگان درباره پديده هاي طبيعي اشاره كرده و آنها را از نظر علمي و تجربي مورد بررسي قرار داده است براي نمونه مردم مي گفتند كه
روز شانزدهم دي ماه هر سال همه آب هاي شور زمين به مدت يك ساعت شيرين مي شود بيروني اين باور مردم را رد كرده و نوشته است
چنين چيزي ممكن نيست ، خاصيت آب تنها بستگي به زميني دارد كه آب بر آن جاري است يا در آن انباشته شده است .
بيروني در همين كتاب ، نخستين بار علت پديد آمدن چاه ها و چشمه هايي را كه آب از آنها بالا مي جهد شرح داده است . دانشمندان غربي ،
قرن ها بعد به اين موضوع پي بردند و درباره ي اين گونه چشمه ها و چاه ها ( چاه آرتزين ) توضيح علمي دادند .
بيروني در مدتي كه در هند بود چند كتاب با ارزش درباره رياضي ، فلسفه و پزشكي از سانسكريت به عربي ترجمه كرد ، طول و عرض
جغرافيايي بعضي از شهرها و مناطق مختلف هند را با روش اختراعي خود و استفاده از هندسه و مثلثات به دست آورد .
كتاب " تحقيق ماللهند " ، تأليف بيروني جامع ترين كتاب عصر قديم درباره تاريخ فلسفه ، سنت ها و اوضاع احتماعي هند است . كار
بيروني براي نوشتن اين كتاب ، بسيار دشوار بوده است . او گذشته از آموختن زبان سانسكريت ، كوشش بسيار در جمع آوري كتب هنديان
كرد .
دانشمندان هندي از ترس سپاه غزنوي رو نشان نمي دادند . بيروني همه جا در جستجوي اين دانشمندان بود تا با آنها گفتگو كند ، مي خواست
به ياري آنها دشواريهايي را كه در فهم نوشته هاي بعضي از كتابهاي هنديان برايش پيش آمده بود از ميان بردارد ، بيروني درباره روش
تأليف ماللهند مي نويسد : " من كتاب را نوشتم بي آنكه بهتان و نسبت دروغ بر هنديان ببندم . گفته ها و عقيده هاي آنها را نقل مي كردم اگر
اين سخنان در نظر مسلمانان ناخوش بيايد به آنها مي گويم كه اين عقيده آنهاست زيرا اين كتاب كتاب بحث و ستيزه جويي نيست تا در آن به
رد كردن عقيده آنها بپردازم ، من مي خواهم عقيده هندوان را چنانكه هست بيان كنم و شباهت هاي آن را با ملت هاي ديگر نشان بدهم .
بيروني در كتاب ماللهند منبع خبرها و كتابهايي را كه از آنها استفاده كرده است نام مي برد و قسمتي از متن اصلي را در نوشته خود مي
آورد تا خواننده گفته او را صحيح بداند . "
بيروني در كتاب قانون مسعودي بسياري از عقيده هاي گذشتگان را درباره نجوم بررسي كرد و حركت زمين به دور خورشيد را امكان پذير
دانست ، بر اين اساس محيط كره زمين را اندازه گيري كرد و نشان داد كه پديده هايي مانند شب و روز را با فرض حركت زمين به دور
خورشيد ، مي توان توضيح داد ، او نخستين دانشمند مشرق زمين است كه درباره حركت زمين به دور خورشيد سخن گفته است .
پژوهش درباره خاصيت روش استخراج و وزن مخصوص فلزها و سنگ هاي گرانبها از كارهاي برجسته اين دانشمند است . بيروني براي
به دست آوردن وزن مخصوص فلزها و سنگهاي گرانبها از دستگاههايي كه بسيار استادانه ساخته شده بودند استفاده مي كرد . با اين دستگاه
ها امكان داشت ، حجم آبي را كه بر اثر انداختن جسمي در آن جابه جا مي شود اندازه گرفت . بيروني با اين روش ، توانست وزن
مخصوص هجده فلز و سنگ گرانبها را به دست بياورد . وزن مخصوص هايي كه بيروني به دست آورده بود به آنچه امروز دانشمندان به
دست مي آورند بسيار نزديك است . مثلا بيروني وزن مخصوص طلا را نوزده و وزن مخصوص سنگ لاجورد را 91/3 معين كرد . وزن
مخصوص اين مواد را امروز به ترتيب 3/19 و 91/3 معين كرده اند . بيروني يك كتاب به زبان فارسي به نام " التفهيم " ، نوشته است در
اين كتاب براي همه اصطلاح هاي نجومي كه در آن زمان به زباني عربي بود ، برابرهاي فارسي آورده است . بيروني با نوشتن اين كتاب
راه را براي به كار گرفتن واژه ها و اصطلاح هاي علمي در زبان فارسي باز كرد . او كوشيد تا موضوع هاي دشوار دانش اختر شناسي را
براي ايرانياني كه با زبان عربي آشنا نبودند توضيح دهد .
بيروني در زمينه ادبيات و نقد علمي نيز استاد بود ، برخي از آثار محمدبن زكرياي رازي دانشمند و پزشك ايراني را بررسي و نقد كرد .
شش داستان نوشته است كه يكي از آنها افسانه عاشقانه وامق و عذرا بوده است اين شش داستان كه ريشه هاي هندي و ايراني داشته اند
امروز در دست نيستند ؛ البته بيروني اين نوع آثار خود را جدي نمي گرفت و آنها را نوعي سرگرمي مي دانست .
بيروني ، در 77 سالگي در غزنه درگذشت .
